-Dr. Gert Jan Mulder- Frans Timmermans en de legitimatie van socialistische dictaturen

Cuba en Venezuela — twee landen waar de socialistische revolutie is verworden tot een systeem van staatsrepressie, corruptie en armoede — profiteerden rechtstreeks van Timmermans’ beleid. Zijn bezoeken aan Caracas (2013) en Havana (2014) markeerden het begin van een periode waarin de Europese Unie stap voor stap afzag van morele kritiek op dictaturen, ten gunste van wat men noemde “constructieve samenwerking”.

In november 2013 vergezelde Frans Timmermans, toenmalig minister van Buitenlandse Zaken, koning Willem-Alexander en koningin Máxima op hun officiële kennismakingsreis naar de Cariben en Venezuela. Daar werden zij ontvangen door president Nicolás Maduro, die enkele maanden eerder Hugo Chávez was opgevolgd.

De timing was explosief: Venezuela kampte met hyperinflatie, media werden gecensureerd en oppositieleider Leopoldo López zat vast. Toch koos Den Haag, onder aanvoering van Timmermans, ervoor om het bezoek door te zetten.

De beelden logen er niet om: een glimlachende koning, een opgewekte Maduro, en Timmermans zichtbaar tevreden op de achtergrond. Na afloop verklaarde hij in de pers dat het bezoek “heel mooi, heel menselijk” was (Antilliaans Dagblad, 2013)¹. Geen enkele verwijzing naar politieke gevangenen of het brute politieoptreden in Caracas.

Een staatsbezoek geldt in de diplomatie als erkenning van legitimiteit. Door daar te verschijnen, gaf Nederland — en indirect de Europese Unie — het signaal af dat het regime van Maduro een normale en respectabele partner was. In een periode waarin de Venezolaanse oppositie letterlijk de straat op werd geslagen, stond Timmermans zij aan zij met de opvolger van Chávez.

Kort daarna verklaarde de Europese Raad Venezuela tot “strategische partner”. De symbolische waarde van het bezoek werd zo een concreet politiek voordeel voor het regime: normalisering, handel en tijd — precies wat elke dictatuur nodig heeft om te overleven.

Nog geen twee maanden later vloog Timmermans opnieuw naar Latijns-Amerika, ditmaal naar Havana. Daar ontmoette hij de Cubaanse ministers Bruno Rodríguez Parrilla en Rodrigo Malmierca Díaz.

Wat deze reis opmerkelijk maakt, is dat Timmermans daarmee bewust brak met het officiële EU-standpunt. Sinds 1996 hanteerde de Unie een “common position” die politieke dialoog met Cuba beperkte zolang het regime politieke gevangenen vasthield en geen vrije verkiezingen toeliet. Timmermans doorbrak die barrière eigenhandig.

Hij kondigde een nieuw “politiek overlegkanaal” aan tussen Nederland en Cuba — het eerste Europese land dat dit formeel deed (Reuters, 2014)². Voor de Cubaanse staatsmedia was het een triomf. In de dagen erna kopten kranten als Granma dat “Nederland de dialoog kiest boven confrontatie”.

Wat volgde was voorspelbaar: de Europese Unie nam dit Nederlandse voorbeeld over. In 2016 tekende Brussel het Political Dialogue and Cooperation Agreement (PDCA) met Cuba — een akkoord dat samenwerking en handel mogelijk maakt zonder afdwingbare mensenrechtenclausules (EEAS, 2016)³.

Human Rights Watch waarschuwde dat dit “een gevaarlijk precedent” schiep, omdat het “de Cubaanse regering legitimeert zonder enige hervorming of verantwoording” (HRW, 2022)⁴.

In zowel Caracas als Havana voerde Timmermans dezelfde redenering: confrontatie werkt niet, dialoog wél. Maar wat in theorie klinkt als humanistische diplomatie, werd in de praktijk een rookgordijn voor repressie.

Autoritaire regimes gebruiken internationale erkenning als binnenlands propaganda-instrument. Elke foto, elk bezoek en elk handdrukmoment wordt in de staatsmedia uitvergroot als bewijs dat “de wereld ons respecteert”.

Door zijn fysieke aanwezigheid en zijn vriendelijke taal (“menselijk”, “respectvol”, “begripvol”) versterkte Timmermans onbedoeld het narratief van de machthebbers. Zijn beleid leverde geen politieke hervormingen op, maar wel internationale legitimiteit voor repressie.

Toen Timmermans in 2014 toetrad tot de Europese Commissie, bleef dezelfde houding de toon zetten. Onder zijn invloed werden de relaties met Latijns-Amerikaanse regimes verder “geprofessionaliseerd”: minder nadruk op mensenrechten, meer op klimaat, handel en samenwerking.

Die koers bracht concrete gevolgen teweeg. In Venezuela escaleerde de repressie; zeven miljoen burgers zijn inmiddels gevlucht. In Cuba blijft het revolutionaire regime overeind dankzij Europese toeristen, investeringen en de politieke normalisering die in 2016 werd beklonken.

Zelfs toen in juli 2021 duizenden Cubanen de straat opgingen voor vrijheid — en massaal werden gearresteerd — beperkte de Europese Commissie zich tot vage bewoordingen over “het recht om zich te uiten”.

De lijn-Timmermans had zijn sporen nagelaten: morele neutraliteit als beleidsdoel.

Frans Timmermans is geen Chávez, geen Castro, geen Maduro. Maar hij droeg wel bij aan hun overleven — niet met wapens of geld, maar met diplomatieke legitimiteit.

Zijn handdrukken, bezoeken en verklaringen gaven regimes die hun bevolking onderdrukken een Europees keurmerk van normaliteit. Wat hij “menselijkheid” noemde, was in feite politieke naïviteit verpakt als moraal.

De paradox is pijnlijk: een man die zichzelf profileert als verdediger van Europese waarden, hielp de onderdrukkers van diezelfde waarden overeind.

De geschiedenis zal oordelen dat Frans Timmermans, in zijn ijver om bruggen te slaan, de verkeerde oevers verbond. De handdruk in Caracas en de glimlach in Havana waren geen toevallige momenten, maar symbolen van een groter falen: het vervangen van morele overtuiging door diplomatieke gemakzucht.

De ironie is dat juist onder zijn vlag van vooruitgang en menselijkheid, twee van de wreedste socialistische regimes van onze tijd lucht kregen om door te ademen.

1. Antilliaans Dagblad (2013, 26 november). Bezoek aan Venezuela heel menselijk.

2. Reuters (2014, 7 januari). Dutch FM Timmermans visits Cuba to start political talks.

3. European External Action Service (EEAS). (2016). Political Dialogue and Cooperation Agreement between the European Union and Cuba.

4. Human Rights Watch (2022). EU: Demand Human Rights Progress in Cuba.