Die achterlijke katholieke Kroaten

De uitslag wordt gezien als een nederlaag voor de regering van premier Zoran Milanovic, die het referendum bij voorbaat al 'idioot' had genoemd en niet van plan is om zich bij de uitspraak neer te leggen. De gangmaker achter het referendum was een conservatieve actiegroep Ten Behoeve van de Familie, die geageerd had tegen een wetsontwerp van de regering voor het homohuwelijk. Die campagne had de steun van de katholieke kerk, waarbij de berichtgeving voor de volledigheid meldde dat negentig procent van de Kroaten katholiek is. Dat verklaart in onze ogen alles. In een interview met de website van de Volkskrant zegt de schrijfster en sociologe Jolande Withuis er dit over: 'Als mensen katholiek zijn, en de kerk zegt dat ze tegen moeten stemmen, doen mensen dat natuurlijk.' (Voor de goede orde: de mensen hebben in dit geval voor gestemd, 'ja'.)

Het is niet de eerste keer dat de katholieke kerk zich sterk met een referendum involveert. In Italië zijn referenda geweest over echtscheiding en abortus. Maar een referendum over het homohuwelijk was er nog niet geweest. De Kroaten was daarmee iets vergund wat andere volkeren niet was gegeven. Ook de duidelijke overwinning van de katholieke kerk, die meestal in het verliezende kamp zit in vergeefse pogingen om de moderne tijdgeest tegen te houden, is opmerkelijk. Maar Kroatië is in onze ogen ook een achterlijk Oost-Europees land. Jolande Withuis verwijst bijna vanzelfsprekend naar de homowetgeving in Rusland, naar Pussy Riot en de Russische orthodoxe kerk. Allemaal één pot nat, net als die katholieke kerk in Frankrijk die begin dit jaar tegen het homohuwelijk te hoop liep (en verloor).

Conservatief, traditioneel, achterlijk. Dat is het beeld van de katholieke kerk. Maar we hebben het hier over Kroatië, een jong land met een getormenteerde geschiedenis, dat honderd jaar geleden nog deel uitmaakte van de Habsburgse Dubbelmonarchie en onder het minder ontwikkelde en eveneens katholieke Hongarije viel. Na de Eerste Wereldoorlog ging Kroatië op in een nieuw gevormd Zuid-Slavisch koninkrijk van Slovenen, Kroaten en Serviërs, dat wij als Joegoslavië hebben leren kennen. Daar zaten ook orthodoxen en moslims bij. Een ongelukkig en gedwongen huwelijk. In 1934 werd bijvoorbeeld de Joegoslavische koning Alexander III bij een aanslag in Marseille vermoord (door Kroatische fascisten). Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren de Kroaten onder de nationalistische en fascistische Ustasha-beweging van Ante Pavelic op de hand van de Duitsers en vond er een genocide plaats waarbij 600.000 Serviërs werden gedood. Daarna namen de communistische partizanen van Tito het over en maakte Kroatië als deelrepubliek onderdeel uit van Joegoslavië. In de jaren negentig viel die Balkanfederatie weer met veel geweld uiteen, waarbij de Kroaten met Duitse, Oostenrijkse en ook Amerikaanse steun hun onafhankelijkheid bevochten. Dat was opnieuw geen fijnzinnig verhaal, wat de repuatie van de Kroaten in het nette West-Europa wederom geen goed heeft gedaan, al maakten zij het minder bont dan de Serviërs.

De morele huishouding van de Kroaten is de afgelopen eeuw dus flink op z'n kop gezet. In die context is het een klein wonder dat de katholieke kerk overleefd heeft. Het communisme was zelfs uitgesproken anti-godsdienstig. Als de Kroaten katholiek zijn gebleven, en volgens de cijfers is negentig procent rooms-katholiek, deden zij dat dus tegen de stroom in. Het is een geschiedenis die in West-Europa betrekkelijk onbekend is en waarvoor, verlicht als wij zijn, ook weinig aandacht bestaat. Dat de kerk zich verzet tegen het homohuwelijk, sinds een jaar of tien het ijkpunt van heel progressief en liberaal West-Europa, een zegetocht die in Nederland is begonnen. laat voor ons alleen maar zien dat die kerk niet bij de tijd is en niet deugt. Niet alleen Jolande Withuis vindt campagnes van de katholieke kerk onaangenaam. Zij spreekt namens grote delen van West-Europa, en niet alleen de linkse kerk. Over het homohuwelijk wil ik het verder niet hebben. Hier volstaat de constatering dat je abnormaal en reactionair en homfoob bent als je het homohuwelijk niet de gewoonste zaak van de wereld vindt. Zo vanzelfsprekend en geaccepteerd is het homohuwelijk inmiddels dus.

De intellectuele biografie van Jolande Withuis kun je echter moeilijk gangbaar noemen, ook niet binnen de linkse kerk (waartoe zij zeker heeft behoord). Zij komt uit een orthodox communistisch milieu waaruit zij zich heeft vrijgemaakt, is feministe met kritiek op de vaak anti-feministische standpunten die ook in de arbeidersbeweging leefden, en is een gereputeerd historica en sociologe. Zij is bezig met een biografie over prinses Juliana, ook geen alledaags arbeidersonderwerp voor linkse mensen, en verzette zich onlangs tegen het gangbare beeld van Juliana als een wereldvreemde pacifiste die tijdens de oorlog in het veilige Canada als een brave huismoeder voor de prinsesjes zorgde. In werkelijkheid wierf zij steun voor de strijd tegen Hitler en de bevrijding van Nederland, onder andere met theevisites op het Witte Huis bij de Roosevelts. Het interessante is hier dat een voormalige communistische en nog steeds linkse feministe het opneemt voor een kroonprinses en latere koningin die tijdens de oorlog in de verzetshouding is gegaan. Namens een reactionair instituut dat toch een belangrijke rol speelde bij de overleving van het democratische Nederland.

In het communistische Oost-Europa was zo'n rol weggelegd voor de katholieke kerk. Niet dat die erg democratisch was, maar de kerk droeg wel bij aan het nog enigszins in stand houden van de morele huishouding van de mensen in een dwaze en woeste wereld. Het is niet zo vanzelfsprekend dat vandaag negentig procent van de Kroaten als katholiek te boek staat, en dat vijfenzestig procent vóór het huwelijk stemt als een verbintenis tussen man en vrouw. Het gaat hier om een volk dat op allerlei manieren door elkaar is geschud. Maar ook Jolande Withuis, een wijze progressieve vrouw met een zeer aparte biografie, denkt dat als mensen katholiek zijn, en de katholieke kerk oproept tegen te stemmen, die mensen dat natuurlijk als volgzame schapen doen. Ook zij kan zich niet voorstellen dat die mensen dat misschien uit eigen keuze doen, uit vrije wil. Waarbij de Kroaten ook de laatste twintig jaar in hun persoonlijk leven warempel wel wat meer hebben meegemaakt dan al die brave borsten hier. Papa-dagen waren er niet bij toen de Kroaten voor hun nationale overleven vochten en het is niet aan ons om daar meewarig of neerbuigend over te doen. Zoals ook bezwaren tegen het homohuwelijk in een hoe dan ook democratisch referendum in een kersvers EU-land niet bij voorbaat achterlijk zijn.