-Dina-Perla Portnaar- Ecologische catastrofe als kans, niet als ramp

Onder het nobele vaandel van planeetredding voltrekt zich één van de grootste transfers van macht, kennis en controle uit de moderne geschiedenis. Niet via de klassieke weg van opzichtige revoluties, maar via spreadsheets, emissiecertificaten, rapportages en vooral samenvattingen van de ‘klimaatintelligentie’. Om in clichés te spreken: je ziet de paradigmatische machtsverschuiving via modellen, beleidsaanbevelingen en financiële architectuur al jaren voor je ogen doorsluimeren.

Ik haal er graag Hester Bais bij. Bescheiden kan ik haar mijn vriendin noemen en bovendien iemand die goed begrijpt hoe mijn leven er als een soort van klokkenluider en waarheidsvinder uitziet. Ook Hester is klokkenluider. Verder is ze kenner van de bancaire sector en jurist. Waar ik voornamelijk vanaf de zijlijn altijd in die sector actief ben geweest, heeft Hester met de poten in de modder diep in de processen en producten gestaan.

Hester constateert dat het huidige financiële systeem fundamenteel instabiel is omdat leningen als onderpand functioneren voor nieuwe leningen. Daardoor ontstaat er een fragiele zelfversterkende lus. Die dynamiek heeft zich inmiddels ook verankerd in het klimaatdiscours. Want waar klimaat nog maar een decennium geleden een moreel en ecologisch thema was, is het nu handelswaar geworden.

CO2 is niet slechts een molecule, maar een financieel instrument. (Nee, ik haal Barbara Baarsma er niet bij. Dat gun ik haar nooit.) Klimaatverandering is niet alleen een uitdaging. Het is dus een verdienmodel waardoor banken, toezichthouders, pensioenfondsen en overheden de samenwerking aangaan. Niet om risico's op te lossen, maar om het te verpakken, verhandelen en te moneteriseren.

CLINTEL (Climate Intelligence), een groep onafhankelijke wetenschappers, heeft uitvoerig geanalyseerd hoe het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) in de rapportage over schade door extreem weer niet alleen de feiten selectief heeft gepresenteerd, maar vrijwel alle beschikbare literatuur heeft genegeerd in het voordeel van één enkele studie. Niet toevallig bracht die studie precies de boodschap die het narratief bevestigde. Namelijk dat CO2 tot steeds grotere schade leidt.

Dat deze studie aantoonbaar fouten bevat, is kennelijk irrelevant. Het IPCC presenteert de resultaten als onweerlegbaar. Als wetenschap met een hoofdletter W. Maar wetenschap die selectief gevoed wordt, die kritiek structureel negeert en afwijkende meningen diskwalificeert, is geen wetenschap. Het is ideologie vermomd als expertise. Dit is pijnlijk zichtbaar in de bevindingen op de website van CLINTEL. Het gebrek aan evenwicht en objectiviteit wordt er schrijnend blootgelegd.

Wat opvalt, is dat de fouten die het IPCC maakt niet willekeurig zijn. Ze wijzen altijd dezelfde richting op. Klimaatverandering wordt systematisch erger voorgesteld dan op basis van ruwe data kan worden ingeschat. Dat is op zichzelf al verdacht. In een neutrale analyse zouden fouten soms in het voordeel en soms in het nadeel van het alarmisme uitpakken. Maar hier zie je een consistentie die geen toeval kan zijn. Het IPCC gedraagt zich niet als een afstandelijke waarnemer, maar als een missionaire instantie. Een priesterorde van de klimaatkerk, die met quasiwetenschappelijke middelen dogma’s predikt.

Tegelijkertijd zien we dat sinds 2008 de ESG-beweging uitgroeit tot het favoriete vehikel van de financiële sector om morele claims in economische waarde om te zetten. ESG (Environmental, Social and Governance, alhoewel ik me niet kan voorstellen dat ik dit moet uitstippelen) klinkt als een ethisch raamwerk, maar fungeert in de praktijk als een risicobeheersingsinstrument dat winst optimaliseert onder het mom van duurzaamheid.

De casus van Else Bos is hierbij veelzeggend. Als voormalig topvrouw van PGGM (pensioenleverancier) stond ze aan de wieg van een clearing house (verzorger van veilige afwikkeling van transacties) dat samen met APG (pensioenleverancier) honderden miljarden aan onderpandtekort in de financiële sector wist te maskeren. Na een sabbatical ter waarde van 254.000 euro (!!!), stapte ze in 2017 over naar DNB (De Nederlandsche Bank). Daar werd ze verantwoordelijk voor klimaatbeleid.

Zo’n ‘move’ lijkt me geen toeval. Eerder een teken van structurele belangenverstrengeling tussen publieke instituties, financiële grootmachten en het ESG-narratief. Deze verbanden zijn ook gevisualiseerd in openbare bronnen, zoals de reconstructie in deze video.

De mogelijke belangenverstrengeling krijgt een extra dimensie wanneer je kijkt naar het advies van de Europese Commissie in juni 2023 om emissierechten te erkennen als geschikt onderpand. Wat ooit begon als een instrument om uitstoot te verminderen, is nu verworden tot een financieel product.

CO2-uitstootrechten zijn inzetbaar als waarborg in transacties, vergelijkbaar met vastgoed of staatsobligaties. Met andere woorden, de planeet is gegijzeld als onderpand. Vandaar dat het ons allemaal aangaat, niet alleen experts. En vandaar dat ik hier iets over tik, volledig onafhankelijk, ook van Hester. Echt op eigen initiatief.

De strijd tegen klimaatverandering wordt zo geen ecologische missie, maar een monetaire strategie. De circulaire logica is perfect. Door schaarste te creëren aan rechten op uitstoot, stijgt de waarde. Door die waarde te kapitaliseren, worden nieuwe leningen mogelijk gemaakt. Zo ontstaat een markt die zichzelf voedt. Niet met schone lucht, maar met rendement. Raadpleeg gerust het officiële document.

In dit kader is de stem van mensen zoals Hester Bais cruciaal. Jarenlang heeft ze gewaarschuwd voor de gevaren van het collaterale, gebaseerde financiële systeem. In haar boek Worst Bank Scenario legt ze uit hoe derivaten, onderpanden en clearingstructuren een fictieve welvaart genereren, die slechts houdbaar blijft zolang niemand het onderliggende risico benoemt.

Wat Hester aantoont, is dat de monetaire logica van de banken nu wordt toegepast op het klimaat. Emissierechten worden verpakt, gestructureerd en verhandeld. Dezelfde mechanismen die eerder tot crisissituaties leidden, worden nu als oplossing gepresenteerd. Ik neem het van haar aan, vanaf de zijlijn, maar vind wel dat het ons allemaal aangaat.

Hester is trouwens niet de enige. Ook Desiree Fixler, voormalig ESG-verantwoordelijke bij DWS (vermogensbeheerder van Deutsche Bank), heeft publiekelijk uitgelegd hoe ESG-systemen misbruikt worden. Ze sprak over glanzende duurzaamheidspresentaties als rode vlaggen. Als schermen waarachter nauwelijks meetbare of controleerbare doelen schuilgaan.

Haar ontslag na deze uitspraken toont aan hoe weinig ruimte er is voor echte kritiek binnen de sector. Soms is ESG niet het geweten van het kapitaal, maar morele camouflage. Vanaf de zijlijn vind ik het curieus dat inspraak en kritiek niet gedoogd worden. Dat zijn voor mij altijd wel rode vlaggen. Dat komt hoogstwaarschijnlijk door wat er echt gaande is. Namelijk een fundamentele herschikking van macht.

Centrale banken, onder andere ooit opgericht om inflatie te beteugelen en financiële stabiliteit te waarborgen, zijn inmiddels klimaatregelaars geworden. Niet via democratische besluitvorming, maar via ‘macroprudentieel beleid’, ‘klimaatstress-testen’ en ‘groene leningen’. Technocratie vervangt politiek. Wie besluit dat emissierechten onderpand zijn, beslist impliciet over wat waardevol is. En wat waardevol is, bepaalt wie macht heeft.

De paradox is dat de klimaatbeweging, die ooit begon als een pleidooi voor minder consumptie en blinde focus op winst, oftewel voor meer menselijkheid, nu wordt gebruikt om financiële markten verder te verdiepen. CO2 is niet langer de vijand, maar het vehikel. Klimaat wordt gebruikt als legitimatie voor kapitaalaccumulatie. De ecologische catastrofe als kans, niet als ramp. De moraal wordt geabsorbeerd in het marktdenken. Ik vind die absorptie maar verontrustend.

De filosoof Jürgen Habermas waarschuwde al dat wanneer de publieke rede verdwijnt, technocratie de democratie ondermijnt. Dat is precies wat hier gebeurt. Beslissingen over klimaat worden genomen in gesloten kamers. Door experts, technocraten en bankiers dus.

Jij als burger speelt geen rol meer. Het debat is vervangen door consultancy. Voor een deel kan dat goed uitpakken, alleen doet dat het in dit geval onvoldoende. Want de politieke arena is gesloopt en herbouwd als een conferentiecentrum met keynotes en rapporten. Klimaatbeleid als power point presentatie…

Macht manifesteert zich vandaag niet als bevel, maar als model. Niet als censuur, maar als certificering. Niet als knuppel, maar als ESG-score. De moraal is geïnstitutionaliseerd en gecommodificeerd. Wat ‘goed’ is, wordt bepaald door algoritmen, opgesteld door rating agencies, goedgekeurd door de centrale banken en verhandeld door pensioenfondsen. Ethiek is uitbesteed aan spreadsheets. Wie die data controleert, controleert jouw wereld.

De implicatie is dat klimaat niet langer van jou is. Het behoort niet meer tot de burger, gemeenschap en natuur zelf. Het is eigendom geworden van de financiële sector. Zoals elk eigendom wordt het geëxploiteerd. De bossen, oceanen en luchten zijn activa geworden. Met andere woorden, kansen voor rendement. In dat proces is de mens gereduceerd tot een consument van compensaties, een producent van schuld en een subject in het model.

Terug naar de vragen die ertoe doen. Van wie is de aarde? Van wie is het klimaat? Wie mag hoe en wat bepalen? Het lijkt me niet dat jij als gewone burger dan zegt: laten we dat alleen maar door de ECB (Europese Centrale Bank) of partijen zoals PGGM en BlackRock (vermogensbeheerder) bepalen. Het lijkt me eerder dat jij je wilt mengen in dit debat. Dat je de taal terug wilt eisen en het narratief wilt bevrijden uit de greep van de data-analyses van experts. Ook als je er geen kaas van hebt gegeten.

Het begint met transparantie. Je weet wel, datgene waar ik al mijn hele leven voor pleit en naar leef. Maak modellen maar openbaar. Laat de onderliggende aannames en onderbouwingen zien. Leg uit waarom bepaalde literatuur genegeerd wordt. Laat burgers meebeslissen over wat telt. Geef ruimte aan critici. Bescherm klokkenluiders (joh en off topic: ze zijn de stoerste mensen in de samenleving). Ontmasker de hypocrisie van glanzende ESG-rapportages. Erken dat klimaatbeleid niet alleen over temperatuur gaat, maar over macht. Ik kan nergens anders op komen.

Zoals Heraclitus zei: karakter is ons lot. Als je blijft geloven dat de planeet slechts een kolom in een balans is, dan is ons lot zo bezegeld. Als je als burger durft te denken, spreken en handelen, dan behoud je de vrijheid van geest en blijkt de uitkomst nog open te staan. Want de planeet als onderpand terwijl ze iedereens gedeelde oorsprong is, voelt niet zoals het hoort. Ik denk niet dat het de bedoeling is dat je een hypotheek op de planeet aanvraagt…