-Dina-Perla Portnaar- YouTube als venster op onze beschaving

Los van hun toewijding en expertise tonen deze makers iets dat tegenwoordig en masse zeldzaam lijkt te worden, namelijk intellectuele eerbied. Denk bijvoorbeeld aan de klimaatprotesten in diverse musea. YouTube is in die zin mijn vervoermiddel geworden. Een extra uitkijkpost op de wereld. Een open universiteit. Misschien nog het meest een spiegel. Geen opgepoetst Instagram-variant of hoogdravende collegereeksen, maar juist rauwe, weerbarstige en glorieuze YouTube-complexiteit waar ik als toeschouwer wat mee kan.

Omdat ik als (endo)vrouw niet het voorrecht heb om zomaar overal fysiek heen te gaan. Omdat mijn lichaam niet altijd blijft doordraaien, terwijl mijn brein dat wel doet. Omdat mijn veiligheid als (Joodse) vrouw niet overal vanzelfsprekend is. Omdat ik niet over een goudmijn beschik en geen privileges heb. Bijvoorbeeld mensen die me opvangen wanneer ik moe ben. Of die me met een trustfund of sponsorbijdragen via Voor de Kunst en andere platforms draaiende houden.

Vooral omdat ik via deze digitale reizen meer en sneller leer dan ik ooit zou kunnen tijdens een reis op locatie. Niet alleen omdat ik toegang krijg tot feiten, verhalen, achtergronden, geschiedenissen en contrasten. Maar omdat ik werkelijk de definitie van beschaving en menselijkheid leer bevatten.

Een willekeurige opsomming van mijn digitale avonturen: ik ben in Rome (Italië) en Sedona (Arizona) geweest. Daar zou ik best naartoe willen. En ik ben in Chennai (India) en Beiroet (Libanon, voor de explosie en het verval) geweest. Daar zou ik nooit naartoe willen. Via YouTube kan ik dus naar talloze plekken toe waar ik om diverse redenen nooit zou komen.

Soms zijn het wandelingen of roadtrips op beeld, alsof ik er ter plekke meeloop of rijd. Die ervaringen zijn levensecht. Een andere keer zijn het diepgravende documentaires die zo goed in elkaar steken dat ik ze liever bekijk dan dat ik menig boek uit de actuele top 100 leeszzz.

Kortom, het beeld is rijk. De stemmen zijn authentiek. De reizen pakken goedkoper, tijdbesparender, veiliger en milieubewuster uit. En ik zie meer dan ik ooit zou kunnen als toerist. Bijvoorbeeld het straatbeeld, de sociale dynamiek en het ritme van de stad.

Goed, ik mis wel de binnenkant van de musea. Die zijn voor mij de tempels van de geest. Daar kan ik werkelijk verdwijnen, alsof ik in de zevende hemel beland. Ik heb moeite met dat onder woorden brengen. Dagenlang kan ik ieder werk met aandacht in een museum bekijken. Ik verdwijn dan in mijn eigen onderzoek, omdat ik onafhankelijk van de verhalen die erbij horen, ervaar wat het werk met me doet. Ik wil zelf kunnen bepalen wat mijn bevindingen zijn.

In musea kan ik iets ervaren wat ik bijna nergens anders kan, namelijk een zaligmakend gevoel van thuiskomen en geluk. Slechts in een droom die spontaan eens in de zoveel jaar terugkomt in een net iets andere variant, ervaar ik die volmaaktheid op zielsniveau ook. Heel soms even bij muziek en optredens. Iets vaker nog bij prachtige teksten.

Zoals een goed geformuleerde zin waar ik stil van word. Pepijn Keppel, om een openbaar, willekeurig en simplistisch voorbeeld te noemen, schreef een tijd terug: “Ik wil blijven geloven dat hardlopen een luie hangmat is voor de geest.” Adembenemend mooi.

Maar er is meer. Wie werkelijk met een open vizier en intellectuele nieuwsgierigheid via YouTube de wereld in trekt, wordt geconfronteerd met de pracht van de mens en de kwetsbaarheid van onze beschaving. Met hoe kleinmenselijk en kortzichtig (eigenlijk synoniem) het sentiment in Nederland momenteel is. Met wat we ondanks alle ellende door de eeuwen heen als mensheid hebben weten op te bouwen. En hoe dat nu het vitale deel vormt van het lichaam dat de wereld is.

YouTube laat zien hoe de patronen door de tijd heen terugkeren. De lessen liggen voor het oprapen. De kracht van cultuur en de tragiek van hoogmoed. Beschavingen die ooit onaantastbaar dachten te zijn met hun dominantie, zijn verdwenen. Hun ruïnes, mythes en geschiedenissen zijn in beperkte mate overgebleven. Wat hen verbindt, is hoezeer ze anderen hebben willen overnemen en vernietigen. Hoezeer ze kwaad in goed hebben willen veranderen.

De voorbeelden via YouTube zijn sprekender en voedzamer dan 365 dagen per jaar trouw de talkshows op de Nederlandse televisie volgen. Bovendien zijn dit soort informatieve reisverslagen op didactisch vlak veel makkelijker en toegankelijker dan dagenlang in de boeken duiken. Dat laatste is voor steeds minder mensen weggelegd.

Genoeg op YouTube voor iedereen dus. Zoals de toegankelijke reisverslagen van Renata Pereira en haar man. Een willekeurig voorbeeld. Los van het feit dat dit echtpaar ontiegelijk goed bij elkaar past en zoveel licht in de wereld laat schijnen door hun onderlinge humor, warmte en deskundigheid, is het knap wat de kijkers allemaal aan kennis in korte video’s meekrijgen.

Er is een nog diepere onderlaag. Op De Dagelijkse Standaard werd de afgelopen dagen meerdere malen terecht opgeroepen om te stoppen met andermans oorlogen op eigen grondgebied te voeren. Om op te houden met haat en andere primitiviteit uit het Midden-Oosten te importeren of na te bootsen. Het heeft werkelijk waar totaal geen invloed op het Midden-Oosten en verziekt de boel alleen lokaal.

Het Midden-Oosten als de slechtste regio ter wereld – by far – waar ideologieën en religieuze waanzin beschaving herhaaldelijk gedurende duizenden jaren vernietigd hebben. In andere tijden, de beste regio van de wereld, waar menig voorbeeld voor beschaving gevonden kon worden. De weegschaal neigt meer naar het eerste.

Het is zelfs erger dan we denken. We beseffen niet dat door deze destructieve invloeden toe te staan, we zelf – met open ogen – het vitale lichaam van de wereld infecteren. Dat lichaam, dat we via YouTube kunnen aanschouwen in alle pracht, glorie, architectuur, kunst, steden en mensen, wordt bedreigd door de metastasen van primitiviteit.

Terwijl we hier als kip zonder kop in de val zijn getrapt, lachen de vernietigers zich rot. Ze kijken hoe we zonder focus, trots en historisch bewustzijn, zelfrespect en eigenwaarde ondermijnen. Gezien de gezwellen zich al overal bevinden, moeten we met wat antibiotica en homeopathie onszelf eerst aansterken voordat we zomaar iets besluiten. Al helemaal als we met onze nevenmotieven onderdeel zijn van de uitzaaiing en het niet alleen een kwestie is van niks snappen. Kortom, wie leert vechten op een andere manier, doet dat met verstand, standvastigheid en de wil om menselijke waarden te verdedigen.

YouTube-reizen zijn dus geen escapisme, maar een confrontatie met wat er op het spel staat. Beschaving is geen vanzelfsprekendheid. Het is duurzaam onderhoud voor een vitaal lichaam. Of een andere beeldspraak: een fragiel bouwsel dat eeuwen heeft gekost en in slechts een oogwenk vernietigd kan worden.

We hebben een rechte rug nodig om te focussen op de verbetering van onze stukken van het wereldwijde lijf. Om primitiviteit op vitale wijze en het juiste moment te negeren of terecht te wijzen. Om te helen in plaats van delen van de gezwellen in de rest van het gezonde lichaam dat de wereld is te verspreiden.

Wat ik in de reisvideo’s zie, in kleuren, geuren, smaken, geluiden en verhalen, is de schoonheid van de mens op zijn moedigst. Wat ik in het politieke klimaat, de talkshows, debatten en zelfhaat van velen zie, is de mens op zijn lafst. Maar of we dat doorzien? De dwarse leerlingen, denkers en onderzoekers worden er immers steeds minder. Wat rest zijn papegaaien en fanatici en masse. Dan nog een stille groep waardoor ik hoopvol blijf. En soms moedeloos.

Er speelt ook een andere factor mee om hoopvol te blijven. Het mooie aan YouTube is dat het anders gekleurd is dan kunstmatige intelligentie. Al is de inhoud natuurlijk voorgestorteerd zoals kunstmatige intelligentie. Het verschil zit hem in dat de makers waar ik op doel, tot de meest complementaire mensen horen die we in de wereld hebben. Ze behouden een uitzonderlijk vermogen om te verbinden en het menselijke niet alleen vast te houden, maar ook te vertegenwoordigen. Kunstmatige intelligentie probeert dat, maar gaat af op data die veelal gestuurd wordt en die menselijke warmte (intentie en bezieling) niet heeft maar nabootst.

Zoals María Zambrano zei: “Alleen de mens die zichzelf onderzoekt, die weet dat hij zwak is, is in staat om te beschaven.” Een oproep om het plaatje weer te zien. Om te herkennen wat er achter de façades schuilgaat. Ook, hoe het werkt met zondebokken en stokken creëren om mee te slaan. Hoe intenser en schaamtelozer dat wordt. Een oproep om met een rechte rug te kiezen. Alleen niet voor herrie.