Maurice de Hond: De VVD staat op instorten – tenzij het deze strategische zet maakt

Volgens Maurice de Hond zijn de patronen duidelijk, de risico’s fors en de ruimte voor herstel beperkt. Met 29 oktober in zicht staat vooral de VVD voor een pijnlijke test: lukt het de partij om aan een historische afstraffing te ontsnappen?

Maurice de Hond somt het helder op: “Sinds 1977 zijn er vijftien Tweede Kamerverkiezingen geweest. Bij twaalf daarvan deed de zittende premier mee – en in elf gevallen won hij.” Alleen in 2010 was dat anders, toen Balkenende derde werd. De rest van de lijst oogt indrukwekkend: Van Agt, Lubbers, Kok, Balkenende en Rutte, allemaal slaagden ze erin om met het voordeel van het premierschap een stevige uitslag binnen te halen.

De Hond stelt: “Deze cijfers wijzen op een patroon: veel kiezers maken bij Kamerverkiezingen een andere afweging dan bij provinciale of gemeentelijke verkiezingen.” Want: “Bij Kamerverkiezingen weten kiezers wél: als de premier wint, blijft hij zitten.”

Dat maakt het ontbreken van een premier als lijsttrekker meteen een kwetsbaar moment. De Hond wijst op drie verkiezingen waarbij dat het geval was: 1994, 2002 en 2023. Alle drie eindigden in forse nederlagen voor de zittende macht. “Als de zittende premier vertrekt, verliezen de coalitiepartijen zwaar,” stelt hij. In 1994 raakten CDA en PvdA samen 32 zetels kwijt. In 2002, na de moord op Fortuyn, verloren PvdA, VVD en D66 maar liefst 43 zetels. In 2023 zakten de vier regeringspartijen gezamenlijk 37 zetels. Geen toeval, maar een patroon dat zich lijkt te herhalen.

Wat betekent dat voor de verkiezingen van 29 oktober 2025? Volgens Peil.nl staan de huidige vier coalitiepartijen op een gezamenlijk verlies van 35 zetels. “Dit verlies past in het rijtje van 1994 (-32), 2002 (-43) en 2023 (-37) – alle drie verkiezingen zonder zittende premier,” aldus De Hond.

De onderliggende vraag: waar gaat het kiezers om in deze verkiezingsronde? De Hond noemt drie krachten die bepalend zijn. Ten eerste: “Afrekening met de coalitiepartijen.” Ten tweede: “De verwachting hoe de belangrijke thema’s na de verkiezingen worden aangepakt.” En ten derde: “Wie men wel of niet als premier en in de regering wil.”

Juist dat laatste is in 2025 opnieuw een explosief thema. In 2023 bleek al dat de grootste partij niet automatisch de premier levert. “Zelfs als de PVV 40 zetels haalt, lijkt de kans klein dat Wilders premier wordt. Hij heeft steun nodig van 36 andere Kamerleden – en die lijkt onhaalbaar.” Ook bij Timmermans ligt het niet voor de hand. “Maar wil een slecht scorende VVD dan een regering onder Timmermans steunen? De kans is groot dat dit voor de VVD vervolgens electoraal rampzalig zal zijn.”

Daarmee ontstaat een klem voor rechtse en centrumrechtse kiezers. CDA en VVD hebben uitgesloten met Wilders te regeren, maar ook samenwerking met Timmermans is voor veel VVD-stemmers onverteerbaar. Volgens De Hond ondermijnt dit de aantrekkingskracht van de VVD: “Zeker onder VVD-stemmers is de afkeer van Timmermans en zijn partij groot, wat daardoor de aantrekkingskracht van de VVD verder zal ondermijnen.”

Het gevolg: “Voor de kiezers tussen het midden en de PVV (ongeveer 45% van het electoraat) wordt het daarmee een ingewikkelde keuze.” Veel mensen die Timmermans niet in de regering willen, dreigen via een stem op de VVD die uitkomst juist dichterbij te brengen. Tegelijk trekt de VVD te weinig stemmen rechts van het midden omdat Wilders al is uitgesloten. Als JA21 in deze zone aan kracht blijft winnen, kan de VVD zelfs buiten de top drie vallen.

Volgens De Hond zijn er twee strategieën. Eén daarvan is het volledig vernieuwen van de partij, inclusief een nieuwe lijsttrekker. “Wat nodig is: een ‘new kid on the block’ die de wind in de rug krijgt in de aanloop naar de verkiezingen en het verleden van de partij kan overstijgen.” Maar De Hond ziet ook de beperkingen: “Is die persoon er? En is het niet te laat om zo’n wissel door te voeren?”

De tweede optie is strategisch waarschijnlijker: “Een strategische zet waardoor de VVD zich scherp onderscheidt van het CDA en een stuk aantrekkelijker wordt voor rechtse kiezers.” Die zet? Het expliciet uitsluiten van samenwerking met Timmermans. “Zo’n duidelijke lijn kan de partij opnieuw relevant maken voor het 45% grote electoraat tussen het midden en de PVV.” Daarmee biedt de VVD een helder alternatief aan de kiezer die noch PVV, noch GroenLinks/PvdA in de regering wil. Ja, dat roept de onvermijdelijke vraag op: wat blijft er dan over?

Ook daar heeft De Hond een antwoord voor paraat. “Als we meer dan 35 zetels halen, is zo’n kabinet haalbaar. Help ons die 35 zetels te halen.” Daarmee kan de VVD de verkiezingen framen als een tweestrijd over de vraag wie er niet in de regering moet komen, in plaats van wie er wel in moet. Die strategie sluit aan bij een belangrijke les uit het verleden: “Hoe duidelijker de vraag is aan de kiezer, hoe duidelijker het antwoord is.”

Voor de VVD is het nu buigen of barsten. Zonder richting, zonder lef en zonder helder profiel dreigt een dramatische uitslag op 29 oktober. Maar met een scherpe koers, duidelijke afbakening en een uitgesproken boodschap zou het tij nog kunnen keren. De geschiedenis herhaalt zich. Maar alleen wie oplet, ziet de afslag naar een andere toekomst.