Oud-LPF’er Varela doet boekje open over Kok, Balkenende en Rosenmöller: "Ik heb dit nooit verteld"

“Alle emoties kwamen weer naar boven, en ook de spanningen die we toen in de samenleving voelden,” vertelt Varela in WNL In de Kantine op NPO Radio 1. “Met name op de dag van de begrafenis. Dat is zó goed in beeld gebracht. Ik heb veel documentaires hierover voorbij zien komen, maar vanuit dit perspectief had ik het nog niet gezien. Ik werd er stil van.”

Varela herinnert zich nog goed hoe de politieke top destijds aanwezig was bij de uitvaart: Tom de Graaf, Wim Kok, Jan Peter Balkenende, Paul Rosenmöller – allemaal zaten ze in de kerk. Wat hem vooral is bijgebleven, is wat er ná afloop gebeurde. “Ik heb dit nooit verteld, maar na afloop van de dienst zeiden Wim Kok, Balkenende en de anderen allemaal: waar maakt iedereen zich zo boos om? Dan heb je de tijdsgeest echt niet goed aangevoeld.”

Het is een uitspraak die veel zegt over hoe diep de kloof tussen bestuur en bevolking toen al was. “Wat ze zeiden vond ik zo opvallend!”, voegt Varela toe. Het gevoel dat de elite niet begreep wat er leefde in het land, was precies waar Fortuyn zijn politiek op bouwde – en wat hem tot zo’n ongekende volksheld maakte.

Varela ontmoette Fortuyn in 2002, drie maanden voor de moord. “Drie maanden later heeft hij ons verlaten,” zegt hij. Hij heeft de moord inmiddels een plek gegeven, maar vergeten doet hij het nooit. “Hoe vaak maak je mee dat iemand die dichtbij je staat door vijf, zes kogels wordt doorzeefd?”

Wat hem vooral aansprak, waren Fortuyns columns in Elsevier. “Hij richtte zich met name op de menselijke maat. Het gaat in het leven altijd om het menselijke, en dat je zaken gecontroleerd aanpakt om draagvlak te behouden. Dat speelde op een heleboel terreinen: onderwijs, huisvesting, emancipatie, ga zo maar door. Hij was altijd evenwichtig. Streng aan de voorkant, maar altijd met een hart. Met mij zaten miljoenen mensen er ook zo in.”

Een van de meest opvallende punten in de serie is de angst die er toen leefde dat de dader iemand van kleur zou zijn. Varela, zelf Kaapverdisch, herkent die spanning, maar zag destijds ook iets anders gebeuren. “In maart 2002 waren de gemeenteraadsverkiezingen in Rotterdam. Er waren toen demonstraties, vanuit de linkse en allochtone hoek. Al vrij snel merkte ik dat er juist heel veel steun was vanuit de allochtone hoek. Vrouwen met hoofddoeken kwamen naar Fortuyn toe met de vraag wat hij voor hen ging betekenen, met name op het gebied van emancipatie.”

Het beeld van Fortuyn als politicus van alleen ‘boze witte mannen’ klopt volgens hem totaal niet. “Het was niet voor niets dat 35 procent van de stemmen uit Rotterdam kwam. Dat waren echt niet alleen maar de boze witte mannen uit de stadswijken.”

Volgens politiek verslaggever Carla Joosten (EW) is Nederland de moord nog steeds niet te boven. “De politici weten nog steeds niet wat het probleem is. Dat idee heb ik. Het domineert nog steeds de hele politiek, maar dat hebben ze niet eens in de gaten.”

Dat klinkt cynisch, maar wie de docuserie ziet, merkt al snel dat er weinig veranderd is. Het onbegrip, de arrogantie, het onvermogen om te luisteren – het lijkt allemaal nog even actueel. Fortuyn: On-Hollands legt de vinger op die oude wond, maar laat ook zien waarom die wond nooit is geheeld.

Varela noemt de docuserie “een eerlijke spiegel” van die tijd. Ze herinnert aan een man die het lef had de menselijke maat terug te eisen in de politiek – en aan een land dat daar nog steeds naar lijkt te zoeken. Fortuyn: On-Hollands is te zien op NPO Start en wordt sinds 13 oktober wekelijks uitgezonden op NPO 2 om 22.20 uur. Wie denkt dat de Fortuyn-tijd een afgesloten hoofdstuk is, zal na het zien van deze serie merken: dat boek ligt nog steeds open.