-DDS exclusief- Interview Frits Bosch over Kafkaistan: ''De sluier van het consumentisme is over ons. Kafkaësk!''

Terwijl de verkiezingen voor de deur staan geven kiezers blijk van wantrouwen in democratie en politici. De verdeeldheid tussen bevolkingsgroepen is groot. Wat is de achtergrond hiervan? Econoom, socioloog en hooggewaardeerd DDS columnist Frits Bosch stelt in zijn nieuwe boek Kafkaistan vier fundamentele vragen: 1. Wat is de oorsprong van onze verdeeldheid? 2. Wat zijn de verschijnselen hiervan? 3. Wat is de uitwerking hiervan? 4. Wat vormt een uitweg?. Dit is voor DDS een goed moment om hem te interviewen over zijn nieuwe boek Kafkaistan. 

Bosch: “Het refereert aan de Tsjech-Duitse romancier Franz Kafka (1883-1924) en de tijd van Weimar waarin hij leefde vol dwang, achterdocht en rechteloosheid. “Blijf daarvan weg!”, zo lijkt Kafka ons toe te roepen. In een 63 tal essays beschrijft ik de actuele problematiek en schets een mogelijkheid om het tij te doen keren.

Bosch: “ik geef een toelichting vanuit mijn praktijk. Ik bood onlangs goede vriend Gerard (70 jaar) mijn boek Kafkaistan aan. Hij is lid van een Probusclub, een club van pensionado’s. Ik heb een aantal jaren geleden daar een presentatie gegeven en zou dat graag op nieuw doen. “Gerard, heb je mijn boek gelezen en is het iets voor je club?” Gerard: “ik heb het gelezen, maar ik vind het te negatief. Ik tel mijn knopen. Dat zouden meer mensen moeten doen.” Met andere woorden, “we moeten tevreden zijn met wat we hebben.” Deze reactie is mij vertrouwd. Ik heb in het kader van mijn boek “Onbehagen bij de elite” (2018) onderzoek gedaan onder Rotaryclubs hoe men de sociaal-culturele situatie in Nederland ziet en welke positie men zelf inneemt. De algemene reactie was “met ons (Nederland, FB) gaat het niet goed, maar met mij gaat het prima.” En dat “prima” betreft dan lekker golven, drie keer op vakantie, naar het tweede huis in Spanje, een nieuwe SUV, etcetera. Ze tellen hun knopen.

Bosch: “Ik noem het de “sluier van het consumentisme.” Zolang die sluier dik genoeg is zal men niet bereid zijn een ingrijpende politieke koerswijziging in het land aan te brengen, “met mij gaat het immers goed.” Nog een voorbeeld. Een goede vriend van me Guus woont in Amsterdam. Daar gebeuren om de haverklap vreselijke dingen, zoals onlangs twee jongens van 13 en 15 (!) die een man van 42 met een stoeptegel doodsloegen. De Ombudsman van Amsterdam klaagt al vele jaren over de verloedering aldaar. Het gaat mij aan het hart. Ik ben geboren en getogen Amsterdammer. Ik zeg hem: “het gaat niet goed in Amsterdam.” Guus: “hoezo? In mijn buurt is alles in orde.” Hij telt z’n knopen.

“Het is als de bekende kikker in een pan met water waaronder een vuurtje gestookt wordt. Het water wordt steeds warmer maar de kikker springt niet uit de pan omdat hij het eerst wel lekker vindt totdat het te laat is en de kikker doodgekookt is. De kikker in Nederlands water vindt het water nog prima en is gewend aan het warmere water. Het water in de Nederlandse grote steden wordt steeds warmer. Amsterdam en Rotterdam gaan niet goed, maar “in mijn buurt gaat het prima.” Als je de belangrijkste issues op een rijtje zet, dan ontdek je dat men frontaal van mening verschilt over alles, behalve over “bestaanszekerheid”, het nieuwe modewoord. Men telt z’n knopen.”

Bosch: “Dat komt omdat het verrotte slecht gaat in dat land met sterk toenemende armoede en onvrede over massa immigratie. De kikker wil daar bijna uit de pan springen. Waarom neigt de Argentijnse bevolking een sprong in het diepe via een systeemswitch met socialismehater Javier Milei? Dat komt omdat het verrotte slecht gaat in Argentinië, het water staat hen aan de lippen. De kikker springt bijna de pan uit. Waarom was de Amerikaanse bevolking bereid om Donald Trump president te maken? Dat was omdat er vooral in het zuiden van de VS armoede toenam met overlast van massa immigratie. Waarom ging Italië voor populist Meloni? Omdat het slecht gaat in dat land. Waarom ging de Duitse bevolking achter Hitler aan? Omdat het toen verrotte slecht ging in Duitsland en hij beloofde beterschap. De kikker sprong uit de pan met kokend water. Waarom bleven ze stil na Kristallnacht? Omdat ze het sprookje niet wilden bederven. Ze dachten heimelijk “het zijn joden, maar met ons gaat het beter. Het is slechts glas wat kapot is gegaan.” Hoe dat verder ging weten we. Ze telden hun knopen.”

Bosch: “Zolang de sluier van het consumentisme over een bevolking rust zal de kikker niet gauw uit de pan springen. Dat is volgens mij ook de reden dat rechts in Nederland moeilijk aan de bak komt. Een echte systeemwijziging kan pas als de bevolking bereid is een dergelijk risico te nemen. Kiezers tellen nog hun knopen. Roland (38): “tsjah, voor mij is dit herkenbaar. Ik praat zelden over deze onderwerpen met leeftijdgenoten. Te negatief. Decadentie zet alle logica uit. Maar ergens klopt hun argumentatie van geen kanten. Ze vinden het te negatief, maar menen wel dat de aarde er geweest is over tien jaar. Hoe negatief wil je het hebben? Kafkaësk!”

Bosch: “Nee. Het is een waarschuwend boek waarin een uitweg geschetst wordt, met medewerking van prof Paul Cliteur, prof Kees de Lange, prof Piet Emmer, Wim van Rooy en Laurens Buijs. Kafka voorzag de ramp die zich zou voltrekken. Kafkaistan, ga daar niet heen!”