-Dr. Gert Jan Mulder- De Hypocriet, de Demagoog en de Volksmenner: Archetypen in de hedendaagse politiek
In de politieke en publieke arena keren steeds weer drie klassieke archetypen terug: de hypocriet, de demagoog en de volksmenner. Hun gezichten veranderen, maar de mechanismen blijven dezelfde. Waar de hypocriet zich schuilhoudt achter een façade van deugdzaamheid, gebruikt de demagoog emoties als wapen, en mobiliseert de volksmenner de massa tegen een vijandbeeld. Deze driedeling is niet louter historisch; ze is ook vandaag zichtbaar in figuren als Frans Timmermans, Ursula von der Leyen en Keir Starmer.
De Hypocriet - Frans Timmermans
Een hypocriet zegt het één en doet het ander. Hij meet met twee maten en gebruikt morele taal als masker. Frans Timmermans, voormalig Eurocommissaris en architect van de Green Deal, is hiervan een voorbeeld. Terwijl hij burgers wijst op offers voor duurzaamheid, leidt hij zelf een bestaan dat in geen enkel opzicht sporen van soberheid draagt.
De kern van hypocrisie is de kloof tussen woorden en daden. Hannah Arendt merkte in The Origins of Totalitarianism al op dat hypocrisie “deugden kan veinzen, maar nooit consequent kan leven naar zijn eigen voorschriften” . Bij Timmermans zien we dit mechanisme terug: hij belijdt klimaatrechtvaardigheid, maar schuift de rekening af op burgers die zich er nauwelijks tegen kunnen verweren.
De Demagoog - Ursula von der Leyen
Demagogie is het spelen met emoties om macht te verkrijgen. Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, toont zich hierin bedreven. Ze spreekt in verheven termen over Europese eenheid en veiligheid, maar doet dit door angst te mobiliseren. Rusland wordt tot permanente vijand verklaard, en onder die retoriek wordt een oorlogseconomie van honderden miljarden euro’s gelegitimeerd.
De klassieke filosoof Aristoteles waarschuwde al dat de demagoog “het volk leidt door hartstocht in plaats van door rede” . Von der Leyen’s redevoeringen zijn hiervan hedendaagse voorbeelden: de boodschap is minder gericht op haalbaarheid dan op mobiliserende werking.
De Volksmenner - Keir Starmer
De volksmenner gaat verder dan de demagoog: hij brengt de massa daadwerkelijk in beweging door een wij-zij-narratief. Keir Starmer, de Britse premier, presenteert Labour als de enige redder van een land dat door Conservatieven in chaos is gestort. Hij verenigt de kiezers niet door een visie, maar door afkeer van een tegenstander.
De Duitse socioloog Max Weber beschreef al hoe charismatisch leiderschap werkt: het schept toewijding door contrasten, door het volk een vijand en een verlosser tegelijk te bieden . Starmer doet dit in gematigde toon, maar de methode is dezelfde.
De gevaarlijke drie-eenheid
Wanneer hypocrisie, demagogie en volksmennerij samenkomen in één persoon, ontstaat de voedingsbodem voor ontsporing. De geschiedenis laat dit zien: Robespierre tijdens de Franse Revolutie, Mussolini en Hitler in de 20e eeuw. Allen combineerden schijnheiligheid, emotionele retoriek en massamobilisatie.
Hannah Arendt wees erop dat in zulke omstandigheden de waarheid zelf wordt opgeofferd: “Wat telt is niet dat men liegt, maar dat men een nieuwe werkelijkheid schept waarin de leugen geloofwaardig wordt” .
De les voor vandaag
Het benoemen van deze archetypen is geen academische luxe, maar een democratische noodzaak. Door hypocrisie te ontmaskeren, demagogie te doorzien en volksmennerij te weerstaan, blijft de samenleving weerbaar.
De namen en gezichten zullen wisselen, maar de mechanismen blijven hetzelfde. Daarom is kritische waakzaamheid de belangrijkste bescherming tegen een politiek die afglijdt naar manipulatie en misleiding.
Bronnen en verwijzingen
1. Arendt, H. (1951). The Origins of Totalitarianism. New York: Harcourt, Brace & Company.
2. Aristoteles. (4e eeuw v.Chr.). Politika, Boek IV.
3. Weber, M. (1922). Wirtschaft und Gesellschaft. Tübingen: Mohr.
4. Arendt, H. (1967). Truth and Politics. The New Yorker, 25 februari.
Ga verder met lezen
Dit vind je misschien ook leuk
Laat mensen jouw mening weten
Lees ook
Loading
