-Frits Bosch- Barmhartigheid volgens ons brein en volgens Jezus

De roep om barmhartigheid refereert aan de parabel van Jezus Christus over de Barmhartige Samaritaan, Leviticus 10, 25-37. De barmhartigheid die de Samaritaan ten toon spreidde zal bekend zijn. Hulp aan het slachtoffer met opvang in de regio, de herberg. De boodschap van Christus is: “hebt elkaar lief”, Johannes 13, 34-35 en “Hebt uw naasten lief, als uzelf”, Matteus 22:39. Dat is een geweldige boodschap. De kwestie is echter dat men Jezus’ woorden verkeerd interpreteert. Christenen menen ten onrechte dat voor allen - het collectief - een gelijke portie naastenliefde geldt. Mevrouw Van Oudenhoven denkt dat blijkbaar ook want zij zegt dat voor álle uitgeprocedeerde asielzoekers - het collectief - een gelijke portie barmhartigheid moet gelden. Maar zo werkt ons brein niet en zo heeft Jezus het niet bedoeld. Eerst ons brein, daarna over Jezus.

Ons brein maakt rationeel onderscheid Iedere psycholoog zal kunnen vertellen dat het onjuist is te veronderstellen dat voor allen een gelijke portie barmhartigheid kan gelden. Ons brein maakt voortdurend onderscheid des persoons. We kunnen ons brein een instrument noemen dat voortdurend zo rationeel mogelijk onderscheid pleegt. Mensen zijn groepsdieren en in die groep geldt wie je te vriend houdt en wie niet. Voor wie geldt barmhartigheid en voor wie niet. Bij dreiging schakelt het brein over op sociale zelfbescherming. De amygdale - de angstdetector - slaat aan en de prefrontale cortex berekent wat barmhartigheid oplevert. Wat is het risico van onbarmhartigheid? Een compliment activeert vertrouwen en is goed voor de samenwerking binnen de groep en voor het smeden van een verbond en barmhartigheid. Telkens zijn we bezig met het rationeel onderscheid. Zo werkt ons brein en helpt ons te overleven, evolutionair door de duizenden jaren heen.

Het christendom heeft door de decennia heen voortdurend de aftocht moeten blazen ten gunste van de wetenschap. De claim van waarheid ging teloor, wat overbleef was het transcendente. En dat is goed want mensen hebben dat nodig, mits met mate toegepast, dus zonder elkaar de hersens in te slaan. Wat de barmhartigheid betreft weten christenen niet van wijken in negatie van de werking van ons brein en van ons menselijk gedrag. De gedachte dat voor een collectiviteit algemene barmhartigheid geldt kan het laatste bastion genoemd worden waar ‘echte’ christenen aan vasthouden. Barmhartigheid geldt per individu. Voor ‘echte’ naasten (familie en directe omgeving) geldt empathie. Voor degenen daarbuiten zijn we barmhartig indien ons brein daartoe besluit, dus op individuele basis, conform de Barmhartige Samaritaan.

De evolutietheorie en psychologie zijn blijkbaar aan Van Oudenhoven voorbijgegaan. Haar oproep om algemeen barmhartig te zijn is niet correct, want zo werkt ons brein niet. Een functionaris die zich baas van het Sociaal Cultureel Planbureau mag noemen zou toch beter moeten weten. Het is bevreemdend te lezen dat mevrouw Van Oudenhoven psychologie gestudeerd heeft aan de RUG. Hoe komt het dat zij dan niet begrijpt dat een algemene barmhartigheid niet spoort met de werking van het brein? Een algemene oproep contra racisme werkt evenmin. Zo werkt ons brein niet.

Jezus bedoelde met de Barmhartige Samaritaan te zeggen dat je een individu die hulp nodig heeft zal helpen, niet omdat het moet om te voldoen aan algemene oproep - maar omdat je dat doet vanuit je hart. Dat betekent dat je dat dit telkens gericht is op het individu, maar niet op de collectiviteit zoals Van Oudenhoven stelt. Jezus voegde daar aan toe dat het je dan niet kan schelen wat of wie het slachtoffer is, zonder aanzien des persoons. Je hart zegt immers: “helpen!”  Barmhartigheid richt zich dus op het individu en niet op de collectiviteit. Jezus begreep dat zeer goed en was volkomen in overeenstemming met de werking van ons brein, zoals we later begrepen.