D66 en JA21: rare coalitie of logische combinatie? Electoraal onderzoek laat opvallende overlap zien

Volgens electoraal geograaf Josse de Voogd lijken de achterbannen van beide partijen meer op elkaar dan men denkt.

“Op JA21 wordt vooral gestemd in de wat meer welvarende gemeenten, waar ze wat conservatiever zijn. Daar zit raakvlak met randgemeenten van steden waar ook D66 groot is,” zei De Voogd.

Denk aan plaatsen als Teylingen, Kaag en Braassem en Capelle aan den IJssel - de welvarende randen van de Randstad, waar huizenprijzen torenhoog zijn en de politiek vaak eindigt als lifestyle. En dáár zit precies het probleem: JA21 verkoopt conservatisme als identiteit, maar gedraagt zich als de 'rechtse' neef van D66.

JA21 werd ooit gepresenteerd als de fatsoenlijke rechtse partij - een alternatief voor PVV en FVD, met behoud van stijl, maar wél met gezond verstand. In de praktijk is er van dat rechtse realisme weinig over. De partij schuift keer op keer richting het kartel dat ze zegt te bestrijden.

In de Tweede Kamer stemde JA21 al vaker mee met VVD en D66 op klimaat- en EU-dossiers. Nu de kans op regeringsdeelname lonkt, is de bereidheid om “constructief” te zijn groter dan ooit.

En dat “constructieve” gedoe is in Den Haag code voor: principes inleveren, stoelen pakken.

De Voogd zegt in zijn analyse dat D66- en JA21-stemmers elkaar “gewoon op het hockeyveld” tegenkomen.

“We zijn het vaak met elkaar oneens, maar het is wel een legitiem standpunt,” aldus De Voogd.

Dat zinnetje zegt álles. JA21 is nooit de partij geweest van de gewone Nederlander die kampt met dure boodschappen of een onbetaalbare energierekening. Het is de partij van conservatieve Randstedelingen die zich ongemakkelijk voelen bij links moralisme, maar tegelijk te beschaafd vinden om naast een PVV’er te staan.

Met andere woorden: ze willen zich rechts voelen zonder ernaar te handelen. En nu ze in de schaduw van D66 mogen staan, lijkt de façade compleet.

Wie had werkelijk iets anders verwacht van Joost Eerdmans en Annabel Nanninga? Beiden zijn politici die zich graag “realistisch” noemen, maar in de praktijk al jaren doen wat politiek opportunistisch het handigst uitkomt. Ze praten graag over waarden, maar die verdwijnen zodra er een kans is op een coalitietafel.

Eerdmans stapte eerder uit Leefbaar Rotterdam, flirtte met VVD-achtige posities, en eindigde met JA21 in precies dat grijze midden dat hij ooit verfoeide. En Nanninga - ooit scherp en rebels - is veranderd in een talkshow-vriendelijke “rechtse realist” die liever D66 te vriend houdt dan de kiezer uit Almere of Delfzijl.

Het was precies dit waar kiezers genoeg van hadden: Partijen die beweren tegen het Haagse kartel te vechten, maar zodra ze even serieus worden genomen door de gevestigde orde, meteen aan tafel schuiven.

JA21 presenteerde zich als het redelijke alternatief voor Wilders, maar blijkt in werkelijkheid het brave broertje van D66 te zijn. Een partij die liever opgaat in het systeem dan het uitdaagt.

Als er straks inderdaad een coalitie komt met Rob Jetten als premier en JA21 als “rechtse partner”, dan is dat het definitieve bewijs: het zelfverklaarde conservatisme van JA21 is niets meer dan een verkooppraatje.

Josse de Voogd mag dan zeggen dat “de leefwerelden van JA21’ers en D66’ers elkaar raken”, maar in werkelijkheid was dat altijd al zo. De partij is nooit echt rechts geweest - hooguit een Randstadvariant van het kartel, verpakt in nette taal en zonder scheldwoorden.

Dat JA21 nu openlijk als coalitiepartner van D66 wordt genoemd, is geen “verrassende wending”, maar de logische ontknoping van een partij die nooit wist waar ze voor stond.

Conservatisme veronderstelt principes, standvastigheid en moed. Bij JA21 is dat allemaal ingeruild voor praatprogramma’s, posities en politiek comfort.

Ze zeggen dat D66 en JA21 elkaar “zien op het hockeyveld”. Dat klopt. Alleen: daar worden geen gevechten gevoerd - daar wordt gegolfd, geborreld en geknikt. En Nederland blijft met de rekening zitten.