Column Sid Lukkassen: Sietske Bergsma versus Wierd Duk

De kern van hun geschil ligt in het gebruik van het woord “tegenstem”. Bij dat woord denken we intuïtief aan een samenleving met allerlei meningen en standpunten. De meerderheid mag nooit zó dominant worden, dat de minderheid geen kant meer opkan. Dit is waarom ook de ‘tegenstem’ de kans moet hebben om zich te laten horen: anders hebben we geen democratie maar democratuur.

Sietske Bergsma schreef: “Ik hoop dat deze fase in het onderdrukken van de tegenstem meer mensen wakker maakt. Want regering-kritisch zijn, is kritisch zijn – wat anderen ook zeggen.” Wierd Duk stelde: “Ik ben het op punten fundamenteel met Sietkse oneens – ik meen dat zij mij inmiddels maar een ‘systeemclown’ vindt – maar wat zij hier aanboort is fundamenteel: het recht om zich te laten horen (hoe rauw ook) moet in een democratie gewaarborgd zijn.”

Precies hierop haalde zij vervolgens uit. “Ik vind het bijzonder Wierd dat jij – gewoond in Rusland en Berlijn – de stem voor democratie, rechtstaat en vrijheid de ‘tegenstem’ noemt, teruggebracht tot iets dat er ‘mag zijn’. Ik zie de tegenstem bij de uitvaartbezorgers van de vrijheid, want waar staan die nog vóór?”

Vooral die laatste woordkeus – uitvaartbezorgers van de vrijheid – is boeiend om bij stil te staan: hoe bedoelt zij dit? Media en kritische journalisten – Duks beroepgroep – zouden veel feller moeten strijden voor alle vormen van vrije expressie. Het narratief wat ervoor in de plaats is gekomen – testsamenleving (om u te beschermen tegen de slechte gezondheid van een ander), Build Back Better (waar politici, hoe opportunistisch, het ene moment alles van afweten en het volgende moment weer helemaal niets), en ‘The Great Reset’ (een manifest voor een nieuw soort maatschappij waarvan, zo blijkt tijdens het lezen, het concept al een tijd klaar lag en waarbij de coronacrisis is aangegrepen om dit sneller door te drukken). Al met al is dit narratief volgens Bergsma weinig soeps – zij wil vasthouden aan een klassiek model van soevereiniteit en natuurrecht: ze vraagt waarom Wierd Duk hier niet harder voor knokt?

Wierd van zijn kant wil wel een eind met Sietske meegaan. Enerzijds positioneert hij zich veilig op afstand van haar; anderzijds onderschrijft hij het belang van vrijelijk demonstreren en prijst het gezond zelfstandig nadenken van burgers – zelfs waar zich dit vertaalt naar scepsis en wantrouwen ten aanzien van de overheid. Maar anders dan Sietske wil hij niet de infrastructuur bekritiseren die met deze controlemiddelen en onder dit medische vakjargon wordt uitgerold.

Aan deze discussie ligt een niet-uitgesproken veronderstelling ten grondslag. Namelijk dat er een bepaalde hoogte is tot waar je kunt gaan in kritiek op dit alles – ga je echter verder dan ben je ‘af’ of begeef je jezelf in een zekere ‘gevarenzone’. Het lijkt erop dat je dan een bepaalde mate van ‘respectabiliteit’ c.q. ‘salonfähigheit’ verliest en in bepaalde elitaire of professionele kringen ligt dit lastig: hier komen we dan op het onderscheid tussen ‘deugend rechts’ en de rest van de oppositie. Hier is ook Thierry Baudet mee in aanvaring gekomen – hem is verweten dat hij zekere verbanden zag tussen de groene plannen, de lockdown maatregelen en The Great Reset – politieke tegenstanders begonnen hem als ‘complotwappie’ neer te zetten en toen werd het velen te heet onder de voeten.

Hierover had ik een discussie met John Patrick in een comment die – hoe bizar – door Facebook is verwijderd. Voor de volledigheid van zaken citeer ik dit bericht hier alsnog, het had al meer dan 50 likes gekregen. (tekst gaat verder onder de afbeelding)

Deze actie van Facebook is een gevaarlijke aantasting van het democratisch recht op vrijheid van meningsuiting. Het transformeren van de Westerse samenleving is helemaal geen ‘nepnieuws’ – dit verhaal is door Klaus Schwab van het World Economic Forum immers zelf opgeschreven: Rutte bedankte hem per brief voor het ontvangen van het mooie boek!

Maken we nu een lang verhaal kort, dan blijkt dat Sietske en Wierd een uiteenliggend begrip van vrijheid en democratie. Ook definiëren ze het concept ‘tegenstem’ anders. Sietske ziet ‘tegenstem’ als oppositie tegen de coronoamaatregelen en tégen het idee van de testsamenleving. Maar ‘tegenstem’ heeft ook de bijklank van ‘marginaal clubje, minderheid die nu eenmaal ook zijn zegje mag doen’ – oftewel het heeft een bijsmaak van repressieve tolerantie.

Dit is waarop Sietske aanslaat, omdat ze vindt dat Wierd net als zijzelf, de coronamaatregelen in een morele zin zou moeten verwerpen, als hij de democratie waarlijk liefheeft. Wierd daarentegen spreekt zich niet uit tegen de maatregelen; hij maakt enkel een scherpe kanttekening bij het onderdrukken van de vrije expressie. Zelfs al is die onderdrukking een onvermijdelijk gevolg van een politiek verhaal waarin medische overwegingen en gezondheid centraal staan. Immers, vanuit een gezondheidsnarratief is elke samenkomst te verbieden, want bij elke menselijke interactie kan ongemerkt een virusdeeltje overspringen. De rechter oordeelde dan ook over Berlijn: “Een demonstratie tegen de lockdown maatregelen is een anti-overheidsdemonstratie, dus er is een kans dat mensen zich niet aan de maatregelen houden, en dat kunnen we ons niet permitteren gelet op de gezondheid.” Zo werd met een beroep op een mogelijk scenario, een essentieel grondrecht opgeschort en ondermijnd.

Als de gedachte ingedaald raakt dat de machthebber ons tegen elk gezondheidsrisico dient te beschermen, dan zijn de rapen gaar. Want dan kan ik een beroep doen op de staatsmacht om tegen uw slechte gezondheid te worden beschermd, met een oneindige vergroting van die staatsmacht tot gevolg. Die staatsmacht wordt dan een zelfrollend wiel, een spons die álles opzuigt totdat ieder aspect van het leven en van vrijheid onder staatscontrole is gesteld. Sietske beschrijft de voortekens hiervan al in haar tweets: “Mensen maakten selfies voor de Brandenburger Tor. Voor hun ogen werden demonstranten tot bloedens toe geslagen door de politie. Voorbijgangers vroegen wat er gaande was, en na het antwoord zeiden ze, ‘dan loop ik wel een blokje om’. Het interesseerde hen niet dat hier demonstranten voor hun vrijheid opkwamen. Een Duitse vrouw zei: ‘deze mensen houden de hele boel op, terwijl ik helemaal ben gevaccineerd!’”

Het fundamentele meningsverschil tussen Sietske en Wierd gaat erover of de covidregimes al dan niet democratisch en rechtsstatelijk zijn. Wierd meent van wel, omdat de meerderheid dit kennelijk prima vindt: dit is tevens de zin waarin hij het woord ‘tegenstem’ gebruikt. Sietske vindt van niet, omdat de maatregelen formeel tegen de grondrechten ingaan, en omdat de machthebber de apathie van de massa te makkelijk kan uitbuiten.